Quellen
Tacitus, ann. XV 34.
Martial XV 96.
Juvenal V 46.
Maße
?
Beschreibung
Reste des Amphitheaters wurden 1985 ausgegraben: Sie liegen westlich des Theaters an der Ecke der Via Appia Antica/Via Munazio Planco unter einem provisorischen Schutzdach. Die Mauern in opus-mixtum-Bauweise werden bereits in das frühe 1. Jh. v.Chr. datiert.
Literatur
E. de Ruggiero, Dizionario epigrafico (Rom 1886) 456 s.v. amphitheatrum.
EAA I (Rom 1958) 382 s.v. anfiteatro (G. Forni).
G. Ville, La gladiature en occident des origines à la mort de Domitien (Rom 1981) 188.
A. Frova, Edifici per spettacolo delle regioni II e III, in: APARCHAI. Nuove ricerche e studi sulla magna Grecia e la Sicilia antica in onore di Paolo Enrico Arias (Pisa 1982) 418. 425 f.
J.Cl. Golvin, L'amphithéâtre romain. Essai sur la théorisation de sa forme et de ses fonctions, I-II (Paris 1988) 258 ff.
R. Maggi Perrotta, Teatri e anfiteatri romani dell'area campana, Diplomarbeit 1990-91.
D. Giampaola, La romanisation du Samnium aux II et I siècles av. J.C., Actes du colloque (Neapel 1991) 129-131.
M. Buonocore, Epigrafia anfiteatrale dell'Occidente romano. III, Regiones Italiae II-V, Sicilia et Corsica (Rom 1992) 155.
EAA Suppl. II, I (Rom 1994) 658-661 Abb. 726 s.v. Benevento (D. Giampaola).
M. Fora, I "munera gladiatoria" in Italia. Considerazioni sulla loro documentazione epigrafica (Neapel 1996) 145 ff. und pass.
G.L. Gregori, Uno spettacolo di condannati a morte a Benevento, in: A. Gabucci (Hrsg.), Il Colosseo (Mailand 1999) 73.
G. Tosi, Gli edifici per spettacoli nell'Italia romana (Rom 2003) 200 f. Taf. IV 1-2.
Inschriften
Ehreninschrift; CIL IX 1540 = ILS 4186:
Attini sacr(um) et Miner-
vae Parachintiae
L(ucius) Sontius Pineius Iustia-
nus eq(uitis) R(omani) adne(pos) vir princi-
palis duumvir et munera-
rius natalis coloniae om-
nibus honoribus perfunct(us)
et sacerdos Matri deum M(agnae) I(deae)
in primordio suo taurobo-
lium a se factum traden-
te simul Cosinia Celsina
consacerdote sua
praeeunte Flavio Libe-
rali har(uspice) publ(ico) primario
Ehreninschrift; CIL IX 1703 = ILS 5067:
P(ublius) Veidius P(ubli) l(ibertus) Philocles Augustal(is)
Beneventi gladiator(es) D dedit
hoc monumentum memoriae
causa sibi et suis faciundum cur(avit)
P(ublio) Veidio P(ubli) l(iberto) Philodamo fratri et
Variae Primae uxori et
P(ublio) Veidio P(ubli) l(iberto) Philotimo fratri et
Veidiae P(ubli) l(ibertae) matri
Lit.: EAOR III 25.
Bauinschrift;
CIL IX 1665 (
EDH;
EDR):
[Colonia Be]nevent[anor(um)]
[amphitheatr]um sua pec(unia) [---]
[--- omni]que cultu exor[navit]
[Imp(erator) Caes(ar) M(arcus) Aur(elius) Comm]odus Pius Fe[lix Aug(ustus)]
[--- gladi]atorio dedic[avit]
Kommentar: Statt 'amphitheatrum' wurde von Fagan 'balineum' ergänzt. Auch in letzterem Fall ist es denkbar, dass die Einweihung mit Gladiatorenspielen begangen wurde. Thermae Commodianae sind in Benevent bekannt
Lit.: M. Buonocore, Epigrafia anfiteatrale dell’Occidente Romano III. Regiones Italiae II-V, Sicilia, Sardinia, et Corsica, Vetera. Ricerche di storia epigrafia e antichità, 6 (Rom 1992) 85 Nr. 55 Taf. XXV 1; W. Eck, Antoninus Pius als Stifter eines Aquädukts für die Colonia Claudia Ara Agrippinensium?, Kölner Jahrbuch 28, 1995, 633; M. Horster, Bauinschriften römischer Kaiser (Stuttgart 2001) 295-296 Nr. II 2, 1; G. Alföldy, Epigraphica 64, 2002, 129-130 Nr. 22; G.G. Fagan, Bathing in public in the Roman world (Ann Arbor 2002) 235 Nr. 10.
Ehreninschrift; CIL IX 1666 = ILS 5068 = EAOR III 50:
]
idem basilicam in qua tabul(ae) muneris ab eo editi posit(ae)
sunt consummavit ludos palmares ob dedicatio-
nem earum nomine Euploeae suae exhibuit porticum
omni ornatu elgantiae in qua editio primi lustri
muneris quinquennal(itatis) munificentia principali
continetur ex voluntate Euploeae suae fecit
Lit.: H. Dolenz, Die Inschriften aus dem Amphitheater von Virunum, in: R. Jernej - Chr. Gugl (Hrsg.), Virunum. Das römische Amphitheater. Die Grabungen 1998-2001, Archäologie Alpen Adria, 4 (Klagenfurt 2004) 295.
Grabinschrift; CIL IX 1705 = ILS 5066:
D(is) M(anibus) s(acrum)
A(ulo) Vibbio Ianurio
Claudiali Augustali
cur(atori) muneris diei un(i)-
us Aulis Vibbis
Iustinus
Iustianus
Ianuarius
filii patri bene m(erenti) p(osuerunt)
Lit.: EAOR III 8.
Grabinschrift; AE 1899, 207 = ILS 5063a:
Dis Manibus
M(arci) Rutili Macedo-
nis curatoris ark(ae!)
Puteolanor(um) aedil(is)
IIvir(i) edente Be-
neventi exornato
munere diebus IIII
feris n(umero) IIII ursis XVI
noxiis IIII et ceteris
herbariis
Licinia Marcella ma-
rito karissimo ex quo
et liberos IIII enixa est
cum quo vixit annis
XVIII ob obsequium
omnem erga ipsam
qua ac vixit bene me-
renti fecit
Lit.: P. Sabbatini Tumolesi, Gladiatorum paria. Annunci di spettacoli gladiatori a Pompei (1980) 143; M. Buonacore, EAOR III, Regiones Italiae II-V: Sicilia, Sardinia et Corsica, Vetera, 6 (Rom 1992) 59 Nr. 35; T. Ritti - S. Yilmaz, Gladiatori e venationes a Hierapolis di Frigia, Atti della accademia nazionale dei Lincei, classe di scienze morali, storiche e filologiche. Memorie 10, 1998, 519.
Grabinschrift; AO: Benevent, Museo del Sannio; AE 1960, 139-140 (EDR):
D(is) M(anibus)
Purpurio
ret(iarius) Grae(cus)
ad Caes(aris) l(udum) m(agnum)
mu(rmillone) adv(ersario) occi(sus)
pug(na) XI b(ene) m(erenti)
con(victores?) fecer(unt)
D(is) M(anibus)
Filematio
na(tione) Agrippin(ensis)
qui vix(it) ann(os) XXX
ret(iarius) pu(gnarum) XV
Aur(elia) Afrhodi(te)
b(ene) m(erenti) f(ecit) co(n)i(ugi) du(lcissimo)
ad lu(dum) mag(num) Ca(e)s(aris)
„Den Totengöttern. Purpurio, griechischer Retiarius beim
Ludus magnus des Kaisers, getötet durch einen gegnerischen
Murmillo im elften Kampf, dem wohl Verdienten haben es die Mitkämpfer gemacht. Den Totengöttern. Filematio, Angehöriger der (
Colonia Claudia Ara) Agrippinensium (= Köln), der 30 Jahre lebte, Retiarius, (gefallen nach) 15 Kämpfen, dem wohl Verdienten hat Aurelia Aphrodite (das Grabdenkmal) gemacht, dem liebsten Ehemann, beim Ludus magnus des Kaisers."
Literatur: EAOR III 69; M. Junkelmann, Das Spiel mit dem Tod. So kämpften Roms Gladiatoren (Mainz 2000) 31 Abb. 41.